Vrijwilliger Rob Klaasen schenkt oude landkaarten
Stichting De Grebbelinie heeft met veel plezier een reproductie-exemplaar uit 1973 van de oude kaarten van Utrecht in ontvangst genomen van Rob Klaasen. Rob is een verzamelaar die al jaren als vrijwilliger voor de stichting actief is.
Grootvader en kleinzoon De Roy
De verzameling kaarten zijn met name erg interessant omdat de originele gemaakt is in 1696 door Bernard de Roy Sr., de grootvader van de grondlegger en bedenker van de Grebbelinie als verdedigingslinie. Deze kleinzoon, die ook Bernard de Roy heette, baseerde zijn ontwerp in 1743 op de tekeningen die zijn opa nog had gemaakt.
Mooie aanvulling
Op de foto neemt coördinator Bert Rietberg (l) de map met kaarten in ontvangst van Rob Klaasen. Enkele kaarten zullen binnenkort te zien zijn in de tentoonstelling van het bezoekerscentrum.
Bevrijdings voorraadblik
De nieuwe vitrines zijn ingericht. Eén voorwerp springt er op het eerste gezicht uit door de kleurrijke illustraties die erop staan. Het is een voorraadbus die vlak na de bevrijding gratis werd uitgedeeld onder de feestvierende bevolking van bevrijd Nederland. De bus bevatte zandgebakjes van bakkerij de Winter uit Alkmaar, inmiddels ter ziele helaas.
Bevrijders
Op de bus staan de portretten van de vier "helden" die de wereld bevrijdden van de onderdrukkers. Het zijn (van links boven met de klok mee) Chiang Kai-shek (Nationalistisch China), Joseph Stalin (Sovjet Unie), Winston Churchill (Engeland) en Franklin D. Rooseveldt (Verenigde Staten). De eerste twee genoemden vielen later nog van hun voetstuk maar dat is geschiedenis.
Niet zeldzaam
Er zijn nog vrij veel van deze bussen in omloop. Ze staan regelmatig te koop op Marktplaats. Toch zijn wij erg tevreden dat wij een mooi exemplaar kunnen laten zien. Want deze bus toont ook na 80 jaar hoe blij we waren in 1945 dat we na vijf jaar oorlog eindelijk weer vrij waren.
Wij zijn de inbruikleengever dan ook dankbaar hiervoor.
80 jaar bevrijd, De Grebbelinie viert mee
Speciaal ter gelegenheid van de viering van 80 jaar bevrijd, zijn er nog veel meer voorwerpen te zien in het bezoekerscentrum. Wij nodigen u van harte uit om een kijkje te komen nemen in de tentoonstelling in het bezoekerscentrum in Renswoude.
Nieuwe vitrines voor de tentoonstelling
Het Grebbelinie Bezoekerscentrum heeft onlangs nieuwe vitrines ontvangen, een welkome aanvulling die perfect past bij de uitbreiding van onze museale tentoonstelling. De nieuwe vitrines bieden de mogelijkheid om de collectie op een moderne en overzichtelijke manier uit te breiden. Hierdoor krijgen de bezoekers een nog betere indruk van de historische betekenis van de Grebbelinie.
Nieuwe uitbreiding
Met de uitbreiding van het museum wordt een belangrijke stap gezet in het behoud en de presentatie van dit unieke stukje Nederlands erfgoed. Nieuwe exposities en tentoonstellingen kunnen dankzij de vitrines worden ingericht, waarbij objecten uit de Tweede Wereldoorlog, kaarten en persoonlijke verhalen een prominente plek krijgen. Dit alles draagt bij aan een rijkere beleving voor bezoekers van alle leeftijden.
De geschiedenis moet blijven leven
De Grebbelinie, ooit een verdedigingslinie, vertelt verhalen over strijd, opoffering en bescherming. Door deze uitbreiding en de komst van de vitrines wordt dit verhaal op een meeslepende manier gedeeld. Het bezoekerscentrum groeit daarmee steeds meer uit tot een dynamische plek waar geschiedenis tot leven komt en waar men meer kan leren over het belang van dit erfgoed voor Nederland.
Binnenkort te bewonderen
Vanaf 1 april a.s. zijn de vitrines klaar en kan men ze bewonderen. Het bezoekerscentrum De Grebbelinie nodigt iedereen uit om de vernieuwde ruimtes dan te komen ontdekken en zich te laten inspireren door de indrukwekkende collectie en verhalen die hier worden verteld.
Wandelen door de weilanden
Wandelen door de weilanden langs de Schalm in Renswoude is een ervaring die je niet wilt missen. Vanuit het bezoekerscentrum is deze prachtige wandeling te maken, langs de Linie van Juffrouwwijk en de Batterij aan de Schalmdijk. (3 km)
Rust en ruimte
De uitgestrekte groene velden bieden een panoramisch uitzicht dat je het gevoel geeft dat je in een schilderij wandelt. Je komt langs kazematten en bunkers van de Grebbelinie die ook na meer dan 80 jaar ongenaakbaar in het landschap opgaan. De rust en stilte zijn verfrissend, ideaal voor wie even wil ontsnappen aan de drukte van het dagelijks leven. Tijdens je tocht kun je ook genieten van de lokale flora en fauna; je komt diverse wilde bloemen en vogels tegen die hier hun thuis hebben.
Als je hier loopt kun je je moeilijk voorstellen dat in de maanden voorafgaand aan de inval van Duitsland in de meidagen van 1940, hier alles zoveel mogelijk werd weggehaald, zowel de boerderijen als de planten en bomen. Alles om een zo goed mogelijk schootsveld te krijgen.
Goed voorbereid
Voor een geslaagde wandeling zijn er enkele praktische tips te overwegen. Draag comfortabele wandelschoenen, vooral omdat de paden soms modderig kunnen zijn na een regenbui.
Natuurlijk is de wandeling uitstekend te combineren met een bezoek aan de expositie in het bezoekerscentrum. In de expositieruimte is een speciale hoek met brochures over de verdedigingswerken in de Grebbelinie, waaronder de Linie van Juffrouwwijk en de Batterij aan de Schalmdijk. Gratis mee te nemen voor expo-bezoekers!
Een wandeling door de weilanden bij de Schalm is een ontspannende en verkwikkende ervaring. Of je nu een doorgewinterde wandelaar bent of gewoon op zoek bent naar een rustige middag, deze route biedt voor ieder wat wils. Vergeet je camera niet om de prachtige uitzichten vast te leggen!
Nieuw: Kobus speurtocht langs 10 speurkisten
Jaarlijks lopen honderden kinderen speurend over het Fort aan de Buursteeg. De buiten-speurtochten van de houten soldaten Heinz en Cornelis zijn populair. Toch vragen bezoekers al jaren of er ook een binnen-speurtocht is, bijvoorbeeld als het koud is, of nat, of omdat het de expositie (nog) leuker maakt voor kinderen. Die speurtocht is er nu! Houten soldaat Kobus neemt de kinderen mee door de expositie op weg naar de prijzenkist.
Een kind (6-12 jaar) gaat op pad met een speurboekje + potlood, op weg naar 10 gesloten (echte) militaire kisten. Ze mogen allemaal worden opengemaakt en in iedere kist zit een vraag verborgen. De opdrachten nodigen uit om voorwerpen, film en animaties in de expositie goed te bekijken en te beluisteren. Als de vragen goed zijn beantwoord meldt de onderzoeker of de groep zich met de oplossing bij de balie. Dat wordt beloond met een prijs, die in de laatste kist zit.
Entree voor volwassen is € 6,- Voor kinderen € 3,50 Een speurboekje met een beloning/prijs kost € 2,- Ouders/begeleiders kunnen bij de balie aangeven of de kinderen samenwerken met 1 speurboekje, of dat ze allemaal gaan voor een eigen boekje + prijs. De route is zo gemaakt dat expositiebezoek en speurtocht in de zelfde volgorde (samen) gedaan kunnen worden. We hopen op heel veel goede oplossingen! (En dat iedereen onderweg de Grebbelinie leert kennen)
Een pentekening met een verhaal
Het Grebbelinie bezoekerscentrum maakt in 2025 werk van het herdenkingsjaar. Geholpen door vele bezoekers wordt een nieuwe wisselexpositie voorbereid over bezetting en bevrijding. Recent bracht de zoon van artillerieofficier 2e luitenant B.A.J.M. Luykx een bijzondere pentekening mee. De vader van de heer Luyks ontving het schilderij na de oorlog van zijn commandant, majoor van den Abeelen. Tijdens de mobilisatie dienden beiden bij de staf van het 15e regiment artillerie waar ze bevriend raakten. In mei 1940 ondersteunden de houwitsers van dit regiment de troepen op de Grebbeberg. Enige tijd later trok men zich terug op de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Luykx ontkwam de gehele oorlog aan krijgsgevangenschap, maar commandant Van den Abeelen gaf in 1942 of 1943 gehoor aan de oproep om zich te melden. Net als zijn medeofficieren zal hij gedacht hebben dat het om een controle of handtekening ging, maar de militairen werden op transport gezet.
We zien op de tekening een statig en wat somber gebouw; een met sneeuw bedekt Stammlager 371 in Stanislau. Dat was een krijgsgevangenkamp voor officieren in het huidige Oekraïne waar de commandant van het 15e regiment Artillerie een flinke periode verbleef. De majoor tekende het uitzicht vanuit zijn kamer in 1943 toen hij ver van huis en afgezonderd van zijn familie wachtte op de bevrijding van het kamp. Het onderkomen op de tekening toont niet het gangbare beeld van een kamp; in feite was het een voormalige kazerne die werd gebruikt toen het naastgelegen kamp overbevolkt raakte. Toen Stalag 371 vanwege de opmars van het Russische leger werd ontruimd tussen 10 en 12 januari 1944, betekende dat niet dat de Nederlandse officieren meteen hun vrijheid tegemoet gingen. Ze werden overgeplaatst naar Oflag 67 Neubrandenburg ten noorden van Berlijn. Daar zouden ze blijven tot het einde van de oorlog.
Voor de vader van de heer Luykx zou Bevrijdingsdag altijd speciaal blijven. Als het Wilhelmus ten gehore werd gebracht tijdens TV-uitzendingen ging iedereen in het gezin staan en werd meegezongen. Stanislau heet nu Ivano-Frankivsk, de gebouwen van de tekening bestaan nog en zijn in gebruik bij de Oekraïense luchtmacht.
De expositie over bezetting en bevrijding zal naar verwachting 1 april 2025 geopend worden.
Droog wandelen door de waterlinie
Jaarlijks nemen gidsen circa 2.500 deelnemers mee met een rondleiding over het Fort aan de Buursteeg. Velen van hen genieten tijdens de wandeling van een zonnetje, maar sommige groepen bewegen in de regen langs de kazematten en bunkers. Dankzij de steun van de gemeente Veenendaal kunnen wandelaars en gidsen tijdens rondleidingen voortaan schuilen onder stevige groene paraplu's. Een mooi uniform gezicht, fraaie promotie en vooral ongestoord genieten van het natuurgebied met een militaire geschiedenis.
De eerste rondleidingen van 2025 zijn alweer geschiedenis. Wilt u met uw familie, bedrijf, school of vrienden een rondleiding boeken? Loop even langs bij de balie, of neem contact op via het reserveringsformulier. Individuele deelnemers kunnen maandelijks meewandelen met de open rondleiding op de eerste zondag van de maand om 14.00 uur. Zie ook de activiteitenkalender. En met regen hoeft u niet meer thuis te blijven! De leenparaplu's staan voor u klaar.
Nieuwe wisselexpositie over Leusden in de tweede Wereldoorlog
De wisselexpositie over de Grebbelinie in Leusden gedurende de Tweede Wereldoorlog is gereed. Na exposities over Renswoude, Rhenen en Veenendaal is deze meer noordelijke plaats langs de linie aan de beurt.
Iconische beelden leverde het op: de eerste inundaties van de Grebbelinie in september 1939. Op grote fotoplaten komen de contouren van een prachtig landschap en de nadering van een verschrikkelijke oorlog samen. Met hulp van de Historische Kring Leusden, particulieren en families van militairen zijn opmerkelijke verhalen van deze plaats in de Grebbelinie uitgelicht in het bezoekerscentrum. De wisselexpositie is voor het vierde achtereenvolgende jaar een waardevolle aanvulling op de vaste tentoonstelling die 6 dagen per week is te bezoeken.
Leusden werd op de kaarten van 1940 nog aangeduid als afzonderlijke plaatsen Leusbroek, Hamersveld, Stoutenburg en de buurtschappen Asschat en Musschendorp. De gemeenschappen moesten zich zoals overal in de linie voorbereiden op de komst van duizenden militairen die hun intrek namen in woonhuizen en boerderijen. De Grebbelinie bij Leusden was om meer dan één reden bijzonder: hier werd de proefinundatie gesteld bij de enige gewapend betonnen sluis die speciaal voor dit doel werd aangepast. Bij Asschat kwam de enige Nederlandse tank in actie en werden fotografen uitgenodigd om de onoverwinnelijke waterlinie op de plaat vast te leggen. De Asschatterkeerkade bij Leusden werd als enige steunkade geheel met betonnen kazematten versterkt en een drakentandenversperring. Wie de tentoonstelling bezoekt kan een gratis brochure meenemen om dit met eigen ogen te gaan zien.
In deze nieuwe entree van de expositie is veel te ontdekken: zo liggen er vondsten in de vitrine die zijn aangetroffen door particullieren die al jaren onderzoek doen in Leusden met een metaaldetector: knopen van het Franse leger (1794) en Belgische, Duitse en natuurlijk Nederlandse troepen tonen de lange geschiedenis van de linie. Hulzen, kogels, granaatfragmenten en andere bodemvondsten zijn netjes gerangschikt en van een korte toelichting voorzien. Een film toont de bevroren inundaties langs de linie bij Leusden in de strenge winter van 1939-1940 en de gevolgen van 5 dagen oorlog in het gebied. Van de Historische Kring Leusden ontving het bezoekerscentrum 12 foto's in bruikleen die door de Kring waren geselecteerd. Het verdedigen van de vrijheid van een zelfstandig en soeverein land met alle offers die dat kost, is een onderwerp dat helaas niet exclusief tot het verleden behoort.
De wisseltentoonstelling is vanaf april geopend en hoort bij de complete expositie over de Grebbelinie, die jaarlijks wordt aangevuld met giften van bezoekers.
Fietsarrangementen
Maak een prachtige Grebbelinietocht door een historische omgeving! Verken de linie, ontdek bunkers, molens, monumenten en bezoek de Grebbeberg. Nieuw: fietsroute van 38 km naar de Ginkelse Heide waar in 1944 bijna 2000 parachutisten landden.
Daarmee zijn de eerste vier fietsroutes gereed en klaar voor uw verkenning! Aarden omgrachte forten, sluizen, mooie landgoederen, molens en heel veel groen omlijsten de fietstochten langs de linie waar in de Tweede Wereldoorlog hard gevochten werd.
Met een knooppuntenbrochure kan u de afstand van de route desgewenst aanpassen. Nieuw: iedere brochure is voorzien van een QR-code waardoor u de route onderweg digitaal kan volgen. De brochures kosten € 1,50 per stuk.
Voor drie routes zijn arrangementen ontwikkeld in samenwerking met musea en restaurants. De bijbehorende entreekaarten en/of tegoedkaarten koffie/thee staan niet op naam of datum en kunnen ook later worden verzilverd.
De arrangementen zijn € 10,- p.p. Reserveren is niet nodig. Wilt u een fiets huren? Het centrum verhuurt zelf geen fietsen meer: dat laten we over aan Sport Totaal, zie: https://www.fietsverhuurveenendaal.nl/startlocaties/sport-totaal/
Arrangement Fietsroute Valleistelling (35 km)
- Deze route voert u o.a. langs Kasteel Renswoude, Fort Daatselaar, de museumbunker in Leusden en het Educatief Centrum Grebbelinie in Woudenberg.
- Routekaart en knooppuntenbrochure
- Entreekaarten Grebbelinie Bezoekerscentrum en Educatief Centrum Woudenberg inbegrepen.
B. Fietsroute Grebbeberg (35 km)
- Deze fietstocht leidt naar de Grebbeberg en het Ereveld met informatiecentrum. Onderweg ziet u betonnen kazematten, landgoed Prattenburg, de sluizen van de Roode Haan en u drinkt koffie/thee in het resterende huis van buurtschap De Grebbe.
- Routekaart en knooppuntenbrochure
- Tegoedkaart koffie/thee in Brasserie GrebbeOord
- Entreebewijs Grebbelinie Bezoekerscentrum inbegrepen.
C. Fietsroute Molens (38 km)
- Hoewel diverse molens in de oorlog afbrandden zijn er nog tal van parels over tijdens deze fietstocht. Er kan een keuze gemaakt worden uit 6 molens in Veenendaal, Ede en Renswoude (38 km)
- Met consumptiekaart kopje koffie/thee in Restaurant de Grebbelounge.
- Toegang expositie Grebbelinie bezoekerscentrum inbegrepen.
- Sommige molens zijn open voor bezoek: dit staat vermeld in de bijbehorende brochure. (zondag zijn de molens doorgaans gesloten)
Het uniform van Hein Oomen
De vaste expositie van het Grebbelinie Bezoekerscentrum is verfraaid met het uniform van 1e Luitenant (Hein) Oomen. Hij diende in het 22e Regiment Infanterie, dat vocht in de Grebbelinie bij Renswoude. Het uniform werd geschonken door de familie Oomen en is in 2024 in een vitrine geplaatst. Het geheel bestaat uit een officiersjasje, broek en veldmuts in veldgrijs, dat in 1939-1940 met 50.000 militairen het straatbeeld kleurde in de dorpjes en steden langs de linie.
1e Luitenant Oomen -met twee sterren op de kraag- was in 1940 commandant van een sectie militairen, ruim 30 man. De sectie maakte deel uit van de compagnie (2-I-22 R.I.) die met 180 man lag tussen de Slaperdijk en de Lunterse Beek. Zijn meerdere was reserve-kapitein Van Diffelen, die gedurende de meidagen '40 leiding gaf aan de compagnie vanuit zijn commandopost op de Schalm. Het inkwartieringadres van Hein Oomen (17 december 1917) was aan de Barneveldsestraat 16 in Renswoude. Hij hoopte op 9 mei 1940 te trouwen en zijn mannen hadden een mooi cadeau voor hem gekocht, een klok! Het cadeau werd echter niet uitgepakt en de bruiloft ging niet door, vanwege berichten over een naderende oorlog. Zijn bruid trouwde 'met de handschoen'.
Meidagen 1940
De militairen werden in de nacht van 9 op 10 mei gewekt om 2.30 uur. Alle bevelen en regelingen waren in april 1940 al geoefend met de troepen, dus verliepen soepel. Na brood en koffie werden de persoonlijke eigendommen van de militairen gelabeld en opgeslagen. Keukenwagens en administratie werden naar de voorposten verplaatst, strozakken en ransels opgeladen en de militairen maakten zich gereed voor vertrek. Toen de 2e compagnie om 4.00 uur naar de gevechtsposities marcheerde kwamen er formaties (Duitse) vliegtuigen over. Over het uitbreken van de oorlog bestonden geen twijfels meer.
In de loop van de 10e mei kwamen grote groepen evacués uit Renswoude langs de voorposten. De zelfde dag passeerden teruggetrokken militairen uit de IJssellinie. Terwijl er aan het einde van 11 mei al werd gevochten ten oosten van het Fort aan de Buursteeg, bleef het bij de 2e compagnie nog rustig. Een dag later (12 mei) zagen uitkijkposten dat het Duitse leger het onverdedigde dorp Renswoude was binnengetrokken en de huizen werden doorzocht. De Nederlandse artillerie reageerde met beschietingen waarbij diverse huizen werden getroffen.
Dat de Nederlandse voorposten in het schootsveld lagen van de frontlijn zorgde voor groot gevaar. Vanwege het gebrek aan verrekijkers kon de bezetting van het Fort aan de Buursteeg niet goed waarnemen welke troepen langs hun posities bewogen. Urenlang beschoten ze vanuit het fort eigen troepen die ze voor Duitse aanzagen. Een patrouille wist het fort uiteindelijk te bereiken en maakte een einde aan de beschietingen. Vanuit het steunpunt bij de Slaperdijk nam een stuk '6-veld'-geschut 'De Hof' onder vuur omdat er Duitsers waren gezien. Op veel plaatsen werden gevechten gemeld met kleine groepen Duitse militairen. 13 mei kwam het gebied anderhalf uur onder zwaar artillerievuur dat voornamelijk vóór en achter de stellingen valt. Kort dacht men aan een gasaanval en gebruikten ze de gasmaskers tot ze ontdekten dat het om kruitdampen ging. Bij de Slaperdijk werd zwaar gevochten en de telefoonverbinding viel uit. Ondanks alles hielden de voorposten stand tot de commandopost een bericht ontving over 'terugtrekken'. Met seinlampen probeerde men de posities te melden dat men in de avond bij duisternis terug moest naar het Oostfront van de Vesting Holland, de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze terugtocht naar Utrecht slaagde, maar de militairen bij het steunpunt Slaperdijk ontvingen het bericht niet en vochten door tot en met 14 mei. Van Diffelen noemde in zijn verslag 2-3 dodelijke slachtoffers in de voorposten en 5-6 gewonden.
Terugkeer
Ondanks dat het aantal slachtoffers in relatieve zin beperkt bleef in deze sector, maakten de gebeurtenissen grote indruk op de militairen. Velen deden er bij thuiskomst het zwijgen toe. Ook Hein Oomen vertelde er nauwelijks iets over. Wel had hij nog iets om naar uit te zien: hij trouwde alsnog voor de kerk op 25 september 1940. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog trok hij opnieuw een militair uniform aan, toen in dienst van de R.A.F. (foto) Als beloning ontving hij het Oorlogsherinneringskruis met de beeltenis van koningin Wilhelmina en (later) het Officierskruis voor langdurige dienst als officier.
Bronnen: Gevechtsverslag res. Kapitein Van Diffelen, NIMH, via archieven.nl en documenten familie Oomen.